Βιβλία για την ήπειρο

Αν και έχει περάσει παραπάνω από ενάμισης αιώνας από το δραματικό τέλος του Αλή πασά των Ιωαννίνων, οι ιστορικοί εξακολουθούν να ερευνούν την πολυκύμαντη ζωή και την πολυσχιδή δράση αυτής της εκπληκτικής και πάντα αμφιλεγόμενης προσωπικότητας, που δέσποσε πάνω από σαράντα χρόνια στο πολιτικό προσκήνιο της ΝΑ Ευρώπης κι απασχόλησε, με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο, τον κόσμο της εποχής του.
Αυτό πάντως που μπορούμε να πούμε σήμερα, είναι ότι οι ιστορικοί κρίνουν τώρα περισσότερο αντικειμενικά τον Αλή. Κι αυτό έγινε από την ώρα που έπαψαν να τον βλέπουν μόνον ως άνθρωπο, αλλ’ άρχισαν να ερευνούν και ν’ αξιολογούν τις πράξεις του στον πολιτικό, διοικητικό, οικονομικό και στρατιωτικό τομέα.
Βέβαια δεν ήταν εύκολο ν’ απαλλαγεί το πρόσωπο του πασά των Ιωαννίνων από όσα του είχε φορτώσει, δίκαια ή άδικα, η παράδοση, αλλά και σημαντικότατοι εκπρόσωποι της ρομαντικής λογοτεχνίας του περασμένου αιώνα, όπως ο Byron, ο Goethe, ο Hugo, ο Balzac κι άλλοι “ήσσονες” συγγραφείς, σύγχρονοι και μεταγενέστεροί του, που τον έκαναν θέμα τους.
Κανείς δεν αρνείται ότι ο Αλής ήταν ο θηριώδης, ο ληστής, ο αδίσταχτος δολοφόνος, ο καιροσκόπος, ο ασελγής, ο σφετεριστής ξένων περιουσιών, ο μνησίκακος, ο απέραντα φιλόδοξος, ο δόλιος, ο μηχανορράφος, ο ψυχρός υπολογιστής, ο αιμοχαρής, ο δεισιδαίμονας, που στήριζε την εξουσία του στην απροσχημάτιστη βία, την τρομοκρατία και την αυθαιρεσία.
Ούτε επίσης μπορεί ν’ αρνηθεί κανείς την αγριότητα και τη δολιότητα με την οποία εξουδετέρωνε πολιτικούς του αντιπάλους και ξεκλήριζε ολόκληρα χωριά, για να ικανοποιήσει την εκδικητική του δίψα.

Στις 575 σελίδες του βιβλίου καταγράφονται τα αποτελέσματα αυτής της έρευνας, η οποία είναι χωρισμένη σε 18 κεφάλαια, όπως φαίνονται στη συνέχεια: 1) Η Γεωγραφία, παλιά και νέα του χωριού Αμπελιά και της ευρύτερης περιοχής του νότιου τμήματος του λεκανοπεδίου Ιωαννίνων. 2) Η Ονοματοθεσία, που αναφέρεται στο ιστορικό των ονομάτων του χωριού. 3) Τα Ιστορικά, τα οποία πραγματεύονται την ιστορία του χωριού και όλων εκείνων των γεγονότων που συνέβηκαν στην Ήπειρο και είχαν άμεση ή έμμεση επίδραση στον τόπο μας. Τα ιστορικά καταλαμβάνουν μεγάλο μέρος της έρευνας και είναι χωρισμένα σε τέσσερεις περιόδους, τα αρχαία χρόνια, τα βυζαντινά, τα οθωμανικά και στον 20ο αιώνα. 4) Οι Γείτονες, όπου γίνεται αναφορά σε όλα εκείνα τα χωριά (35) που μας περιβάλλουν σε ακτίνα 10 χιλιομέτρων (νοητή ευθεία) και καταγράφεται περιληπτικά η ιστορία τους, η θέση τους, η ετυμολογία του ονόματος και οι συγγενικές σχέσεις κάθε χωριού με το δικό μας. 5) Η Γενεαλογία, στην οποία περιγράφονται οι γενάρχες των οικογενειών του χωριού που ζούσαν εδώ την αυγή του 20ου αιώνα και όλοι οι γεννηθέντες σ’ αυτό τον τόπο από τα μέσα του 19ου έως τα μέσα του 20ου αιώνα. 6) Η Αυτοδιοίκηση, η οποία ασχολείται με θέματα διοίκησης του 19ου αιώνα και αυτοδιοίκησης μέχρι τις μέρες μας. 7) Η Εκπαίδευση, που καταγράφεται όλη η πορεία και οι συνθήκες εκμάθησης της ελληνικής γλώσσας στον τόπο μας. 8) Η Λατρεία, στην οποία καταγράφονται οι λατρευτικές συνήθειες των κατοίκων αυτού του τόπου από αρχαιοτάτων χρόνων έως σήμερα. Επίσης καταγράφονται οι χώροι λατρείας της περιοχής στην αρχαιότητα, αλλά και εκείνοι του χωριού των χριστιανικών χρόνων, όπως και οι ιερουργοί τους. 9)Τα Ήθη και Έθιμα του χωριού, οι εκδηλώσεις, τα πανηγύρια, οι χαρές και άλλα δρώμενα της περιοχής, στα οποία οι προγονοί μας ήταν συμμέτοχοι. 10)Τα Προγονικά Παιγνίδια, όπου καταγράφονται παιγνίδια παλαιοκαιρινά. Τα περισσότερα όμως έχουν σβηστεί από την μνήμη μας και είναι ευκαιρία να αναβιώσουν. 11) Ο Φυσικός μας Κόσμος, που πραγματεύεται την χλωρίδα, την πανίδα, τα βότανα αυτού του τόπου, και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την δράση του ανθρώπου. 12) Οι Βρύσες και τα Πηγάδια του τόπου μας, η ιστορία τους και η ευεργετική τους επίδραση στον άνθρωπο. 13) Η Βιοπάλη, στην οποία καταγράφονται όλα εκείνα τα στοιχεία γύρω από την καθημερινή ενασχόληση των προγόνων μας, καθώς και τις συνθήκες κάτω από τις οποίες πάλευαν για τον επιούσιο. 14) Η Διατροφή των προγόνων μας κατά τους δύο τουλάχιστον τελευταίους αιώνες. 15) Η Ένδυση των προγόνων μας καθώς και τα εργαλεία και οι μέθοδοι κατασκευής τους. 16) Οι Παροιμίες, που ήταν σε καθημερινή χρήση και γίνεται μια προσπάθεια εξήγησής τους. 17) Τα Καθημερινά, μικρά και ευτράπελα δρώμενα και συνήθειες των προγόνων μας. 18) Το Βοδιβιστινό Γλωσσάρι, στο οποίο καταγράφονται χίλιες περίπου λέξεις που χρησιμοποιούνταν και στις οποίες δίνεται η ερμηνεία, η ετυμολογία και η προέλευσή τους.

Πρόκειται για μια ιστορική αποτύπωση του Ζαγορισίου πολιτισμού διαχρονικά, από το 1850 μέχρι και το 1950 μέσα από παλιές ασπρόμαυρες φωτογραφίες. Παράλληλα η έκθεση διανθίζεται και με άλλες φωτογραφίες από ξενιτεμένους Ζαγορισίους. Το μεγαλύτερο μέρος της συλλογής προέρχεται από το φωτογραφικό αρχείο του αειμνήστου Σχολάρχη από το Σκαμνέλι, Θεοφάνη Δ. Φραγκούλη.

Η αναζήτηση της πραγματικότητας της γυναίκας, της αλήθειας της ζωής της και της πολλαπλότητας της θηλυκότητας πίσω από τις συμβολικές ή μη εικόνες των έργων τέχνης, που πολλές φορές όχι μόνο αγνοούν τις πραγματικότητες αυτές, αλλά και τις διαστρεβλώνουν, διαμορφώνοντας ένα φανταστικό και ψευδές πρότυπο γυναίκας, συνιστά ένα εκ των αιτημάτων της έμφυλης ιστορίας της τέχνης.

Μέσα στο πλαίσιο αυτό βασικός στόχος της συγκεκριμένης εργασίας αναδεικνύεται η διερεύνηση των διαφορετικών πλευρών της γυναίκας και του τρόπου αντιμετώπισης και απεικόνισής της από τους καλλιτέχνες στα έργα της νεοελληνικής γλυπτικής, τα φιλοτεχνημένα κυρίως τον 20ό αιώνα.

Οι σελίδες που ακολουθούν δεν φιλοδοξούν να αποτελέσουν μια επί πλέον μελέτη πάνω στη ζωή και την ποίηση του Βαλαωρίτη. Άλλωστε η ενασχόλησή μου με το έργο του είναι όψιμη και συμπτωματική. Καλεσμένος να λάβω μέρος σ’ ένα συνέδριο που είχε για θέμα τη γυναίκα στη νεοελληνική λογοτεχνία, έδωσα στη δική μου συνδρομή τον τίτλο «Η Κυρά Φροσύνη του Βαλαωρίτη ως νεομάρτυς». Ξαναδιαβάζοντας , με την ευκαιρία αυτή, στο σύνολό της, την ποιητική παραγωγή του Λευκαδίτη ποιητή, μπόρεσα να εκτιμήσω σε όλο της το εύρος την περί Μεγάλης Ιδέας αντίληψη του Βαλαωρίτη. Συγχρόνως διαπίστωσα τη συγγένειά της με ένα ορισμένο ρεύμα εθνικο-θρησκευτικού μεγαλοϊδεατισμού πάνω στο οποίο είχα πολλές φορές την ευκαιρία να ενδιατρίψω. Αποφάσισα λοιπόν να συντάξω ένα αρκετά μεγάλο άρθρο με θέμα «Η Μεγάλη Ιδέα στην ποίηση του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη», μελέτη που με οδήγησε στη συγγραφή μιας δεύτερης ανακοίνωσής μου, πάλι σε συνέδριο Νεοελληνιστών, με θέμα: «Εκκλησιαστικοί άνδρες ενσαρκωτές της Μεγάλης Ιδέας στην ποίηση του Βαλαωρίτη». Οι δύο συνεδριακές ανακοινώσεις αναδημοσιεύονται εδώ με ελάχιστες επί μέρους τροποποιήσεις.